Syniadau creadigol i gael plant a phobl ifanc i gymryd rhan mewn ymchwil ac ymarfer
Croesawodd ExChange Dr Dawn Mannay i arwain y cyntaf o ddau weithdy ymarferwyr ar 'Syniadau creadigol i gael plant a phobl ifanc i gymryd rhan mewn ymchwil ac ymarfer'ar draws Cymru. (gwyliwch fideo)
Dechreuodd Dawn gan roi trosolwg cyflym ar y safbwyntiau ymchwil ar Leisiau Plant. Pan mae plant a phobl ifanc yn cael ei gyflwyno yn oddefol yn ei bywydau neu heb bŵer i weithredi newid, mae'r swydd actif gallan nhw chwarae mewn ymchwil a pholisi yn cael ei ddiystyru. Gan hepgor y profiadau o blant a phobl ifanc, mae ymchwil yn colli llais gwybodus allweddol i gyfrannu tuag at bolisi ac ymarfer. Mae'r Cytundeb UN o Hawliau'r Plentyn a safbwyntiau newydd ar y gymdeithaseg o blentyndod wedi gwneud llawer i annog cyfranogaeth plant a phobl ifanc mewn ymchwil.
Beth yw ymchwil ac ymarfer cyfranogol?
Symudodd Dawn ymlaen i esbonio bod rhoi llais, i fod wedi arwain gan y cyfranogwyr ac i ymchwilio 'gyda' nid 'ar' y cyfranogwyr yw cynsail canolog y dynesfeydd cyfranogol yma. Mae hyn yn cyflwyno realiti pob-dydd y plant a phobl ifanc yn hytrach na'r synhwyraidd. Mae dulliau gweledol yn gallu cymryd sawl ffurf; mapio, collages, lluniadu, chwarae-tywod, plasticine neu Lego, gyda chyfranogwyr yn gweithio ochr-gan-ochr gyda'r ymchwilwyr.
Sut bynnag mae'n digwydd, mae cyfraniad yn brin - mae dynesfeydd cyfranogol pleidiol yn fwy cyffredin. Mae plant yn aml yn cael ei gadael allan o'r dyluniad a'r broses lledaeniad o ymchwil, mae ei chyfraniad ond yn rhannol ac wedi seilio ar y cam casglu data o'r ymchwil.
"Mae rhoi dewis i blant a phobl ifanc
am sut maen nhw'n cyfathrebu gwybodaeth yn
bwysig am ein dulliau ymchwil."
Esiamplau
Adlewyrchodd Dawn ar rai esiamplau o ddulliau gweledol a chreadigol wedi defnyddio mewn ymchwil, sut maen nhw'n gweithio'n dda a rai o'r cyfyngiadau a'r gwersi wedi dysgu. Edrychodd yr esiamplau wedi trafod ar ystod o ddulliau, megis lluniadu, mapio, ffotograffiaeth, creu collages a fideo. Gall dulliau fel hyn:
Caniatáu i fewnwelediadau ac roedd heb gael ei ddarganfod mewn trafodaethau eisoes i ddod i'r golwg
Cynnwys cyfleoedd i gyfranogwyr i fynd i ffwrdd a dylunio neu ffotograffio, yn caniatáu iddyn nhw arwain yr ymchwil.
Cyfuno dulliau creadigol gyda chyfweliadau i gael ystyr wrth y creawdwyr, nid i greu tybiau ar ystyr neu bwriad
Fodd bynnag, mae angen ystyriaeth o gyd-destun a cyfyngiadau'r dulliau. Gan gynnig briff, ydym ni'n rhwystro yn barod beth mae plant a phobl ifanc yn gallu rhannu? Mae'n bwysig i feddwl am sut mae gweithgareddau yn cael ei esbonio - os mae'r briff yn rhy gul bydd hyn yn effeithio'r data sy'n cael ei gasglu. Ble a gyda phwy ydy'r cyfranogwyr yn gwneud ei chreadigaethau? Gyda'r ymchwiliwr, yn y cartref, pwy arall sydd yn edrych ar beth maen nhw wedi gwneud a bydd hyn yn cael unrhyw effaith ar beth maen nhw eisiau rhannu?
Mae angen i gyfranogwyr gael ei chefnogi a'i hannog i 'gwneud y cydnabyddus yn od' ac mae angen i ymarferwyr gweithio i 'ad-cyfarwyddo' ei hun gyda beth maen nhw'n credu ei fod yn gwybod, er mwyn darganfod mewnwelediadau newydd.
Un esiampl o ddynesiad gyda mwy o gyfranogaeth yw pan mae plant yn cael ei hyfforddi ac awdurdodi i gasglu data gyda fideo. Cododd hyn cwestiynau diddorol o gwmpas y foeseg o ddefnyddio ei lun/llais yn ogystal â thyniant rhwng anghenion yr ymchwil a blaenoriaethau'r plant. Roedd hyn yn hynod o gyffredin wrth feddwl am effaith ac allbwn lledaeniad.
"Mae gan ddulliau cyfranogol potensial
enfawr, mae'n helpi i dreialu nhw ar ffrindiau
a theulu yn gyntaf cyn defnyddio nhw mewn
ymchwil neu ymarfer"
Astudiaeth Achos - Prosiect Addysg Plant Mewn Gofal (LACE)
Defnyddiodd Dawn prosiect ymchwil ac roedd wedi gweithio arno fel rhan o CASCADE, sy'n edrych ar y profiadau addysgiadol a safbwyntiau plant a phobl ifanc sy'n derbyn gofal mewn Cymru (y Prosiect LACE). Roedd dau rhan o'r ymchwil yn cynnwys dulliau creadigol a chyfweliadau yn ogystal ag ymadawyr gofal henach a chafodd ei hyfforddi fel ymchwilwyr cydradd i arwain grwpiau ffocws. Cafodd y prosiect ei gynghori gan y grŵp Lleisiau CASCADE, sef grŵp o bobl ifanc gyda phrofiad o ofal.
Mae esiamplau o'r dulliau mae ymchwilwyr sy'n awyddus i symud i ffwrdd o'r gwaith cymdeithasol Q&A safonol yn cynnwys sticeri emosiwn a bocsys tywod. Y pwrpas oedd awdurdodi'r bobl ifanc i arwain a chyfeirio'r trafodaethau. Gwnaeth hyn cynnwys ymchwilwyr yn cymryd rhan yn y gweithgareddau a rhannu gwaith ei hun.
Un o'r pwyntiau allweddol wedi amlygu gan Dawn oedd bod y plant a phobl ifanc sy'n cymryd rhan eisiau gwybod beth fyddai'n newid ar ôl i'r ymchwil gorffen. Sut ydych chi'n annog ac awdurdodi pobl ifanc i siarad allan pan nad ydych yn gallu addo bydd unrhyw beth yn newid? Cymerodd y prosiect LACE gwaith effaith yn ddifrifol iawn ac felly mae'n parhau i weithio gyda phlant a phobl ifanc i ddatblygu adnoddau creadigol ar gyfer defnydd ymarferol a chodi ymwybyddiaeth.
Gellir darganfod manylion ar yr ymchwil a'r holl adnoddau lledaenu ar y tudalen Prosiect LACE ar y gwefan ExChange.
Gweithgaredd Gweithdy: Lluniadu
Y gweithgaredd cyntaf oedd tynnu llun o fap roeddwn yn credu sy'n dangos y gwahanol wrthrychau, gweithgareddau, pobl a lleoedd yn ein bywydau. Ar ôl gweithio yn uniongyrchol ar y lluniadu roedd yna angen i ni siarad trwy'r lluniau mewn parau, yn yr un ffordd y gall gweithgareddau lluniadu cael ei ddefnyddio gyda phlant a phobl ifanc
Adborth ar y gweithgaredd:
"Roedd gen i bloc meddyliol"
"Unwaith chi'n dechrau mae'n llifo"
"Pan chi'n trafod y llun mae mwy yn dod allan"
"Anghofiais gynnwys fy ngŵr!"
Siaradodd Dawn am ddefnyddio dulliau creadigol gyda phobl ifanc hyn ac oedolion lle maen nhw wedi colli hyder mewn llunio, yn siarad am sut nad ydynt yn gallu llunio, lle nad yw plant yn aml yn profi'r terfyn yma. Trafodwn deimlo euogrwydd am bwy anghofion ni neu hepgor o'r llun, yn amlygu pam rydym ni'n credu ei fod yn bwysig y meddwl am gynulleidfa'r gweledol wrth ddefnyddio fe ar gyfer ymchwil. Cafodd anhysbysrwydd y lluniau ei chwestiynu hefyd.
Moesau: "Mae angen defnyddio data gweledol yn
ofalus, i sicrhau mae hunaniaeth yn cael ei amddiffyn.
Gall cyfranogwr fod yn hapus i rannu ei lluniau ar y
pryd ond mae angen meddwl am y dyfodol."
Gweithgaredd Gweithdy: Bocsys Tywod
Ein hail weithgaredd oedd creu golygfa tywod o beth rydym ni eisiau ein dyfodol i edrych fel, trwy ddefnyddio ffigurau plastig bychain a gwrthrychau fel trosiadau ar gyfer beth fyddem ni eisiau cael neu lwyddo. Yna, yn debyg i'r gweithgaredd cyntaf, siaradom ni trwy ein 'golygfeydd' mewn parau, yn yr un ffordd a gallem ni defnyddio'r gweithgaredd gyda phlant neu bobl ifanc.
Adborth ar y gweithgaredd:
"Mae bocsys tywod yn ffordd ddiogel o gasglu data wrth plant
mewn gofal oherwydd nad yw unigolion yn gallu cael ei adnabod."
"Mae'n hygyrch i unrhyw un heb sgiliau modur cain."
"Mae'n rhwyddach na lunio yn nhermau o farn"
Trafododd Dawn sut mae'r dull yma wedi cael ei addasu o dechneg seico-dadansoddi ac mae'n ffordd dda iawn o fod yn gynhwysol. Mae defnydd y ffigurau fel trosiadau yn creu amgylchedd diogel i blant a phobl ifanc i ddewis sut a beth maen nhw'n rhannu wrth gadw ei anhysbysedd.
Creu effaith positif
Gorffennodd y gweithdy gan feddwl am y rhwystrau a'r cyfleoedd i greu effaith positif, a'r swydd mae dulliau creadigol yn gallu chwarae. Canolbwyntiodd rhan fwyaf y trafodaethau yma ar gyrchu adnoddau a chael digon o amser i weithio gyda phobl ifanc yn y ffordd yma.
Roedd gweithdy Dawn yn gyfle arbennig i adlewyrchu ar ddulliau creadigol gwahanol a'r heriau o gyfranogaeth ystyrlon gyda phlant a phobl ifanc mewn ymarfer ac ymchwil. Byddaf yn cymryd i ffwrdd y syniad o allu cynnig opsiynau gwahanol, fel bod unigolion yn gallu cymryd rhan mewn ffordd maen nhw'n teimlo'n gyffyrddus, cynwysedig ac wedi awdurdodi i rannu ei leisiau yn ddiogel.
Roedd hefyd yn gyfle arbennig i fod yn greadigol, lluniadu a chwarae mewn bocs tywod!
